Historia ogrodów cz.4 - Barok

W XVII wieku z renesansowego ogrodu włoskiego powstał we Francji ogród barokowy. Charakteryzował się rozmachem, wielkością oraz dążeniem do kontrastów wewnątrz układów. Ze względu na małe zróżnicowanie wysokości terenu ziem francuskich, ogrody barokowe były założeniem płaskim, którego dominantą był budynek mieszkalny.
Barok Forma strzyżona

Francuskie założenia barokowe, z których najważniejszym do dziś pozostaje ogród Ludwika XIV, były wzorem dla nowo powstałych bądź przebudowywanych ogrodów w całej Europie. Jednak różnice rzeźby terenu, klimat oraz materiał roślinny spowodowały, iż dostosowywano tylko poszczególne elementy założenia do panujących warunków w danym kraju. Przykładowo w Holandii, gdzie panował wilgotny klimat oraz brak znacznych różnic w rzeźbie terenu spowodowało, iż charakterystycznym elementem założeń ogrodowych były kanały wodne, licznie stosowane aleje i w sposób ograniczony mury, schody, rampy oraz groty.

Na terenie Polski szczególnego znaczenia nabrało dążenie do okazałości i sarmackiego przepychu, podczas gdy w tle pozostało poszukiwanie piękna proporcji i harmonii. Dodatkowo, różnice wynikające z typu kulturalnego, jaki reprezentował magnat, ziemianin czy „schłopiały” szlachcic zaściankowy, były bardzo duże. Ogrody królewskie i magnackie - zamkowe i pałacowe obejmowały odpowiednio pałac lub zamek, ukształtowany przestrzennie wraz z otaczającym dziedzińcem i ogrodem. Poszczególne elementy połączone osią kompozycyjną, obejmowały kolejno: dojazd i bramę wjazdową, dziedziniec, budynek mieszkalny oraz ogród tarasowy lub płaski. Kwatery stosunkowo niewielkie, podzielone były na regularne kwadraty płaskie – w środku ogrodu lub przed pałacem oraz zadrzewione.

Ogrody szlacheckie wyróżniała architektura drewniana, gdyż w siedemnastowiecznej Polsce brakowało innych materiałów budowlanych i dostępne było głównie drewno. Brakowało także wykształconych architektów i ogrodników, a same koszty budowy były ogromne. Jednak dzięki temu, w ciągu XVIII i początkowi XIX wieku wykształcił się nowy styl zwany dworkowym, jako polska odmiana baroku i klasycyzmu.

Przeciętne dwory wiejskie były w większy lub mniejszy sposób złączone z zabudowaniami folwarcznymi. Ich sytuowanie miało duży wpływ na powiązanie dworu z ogrodem. Geometryczne kwatery opierały się na tradycyjnym schemacie, który był co pewien czas aktualizowany względem panującej mody. Ogrody szlacheckie przy dworach starano się zabudować względem założeń magnackich i książęcych, stąd różnice między nimi nie miały charakteru jakości, lecz ilości.

Z początkiem XVIII wieku pojawiają się w Polsce wieloosiowe i wielokierunkowe układy. Powoli zanikały układy kwaterowe. Różnorodne elementy tworzące wraz z dominantą budynku mieszkalnego całość, zostały połączone w obrębie kompozycji ogrodowej rozległymi układami alejowymi, dużymi przestrzeniami leśnymi oraz powierzchnią wodną – ukształtowaną zarówno sztucznie, jak i naturalnie. Tak wielkie założenia o charakterze krajobrazowym w konwencji barokowej zapoczątkowały późniejsze rozwiązania w XIX wieku.

Autor: Beata Dulko